Kültürler Arası Etkileşimin Doğan Bir Yemek: Menemen

Menemen; yumurta, biber, domates ve isteğe bağlı olarak soğan kullanılarak yapılan meşhur bir Türk yemeğidir. Özellikle kahvaltı sofrasında daha çok tükettiğimiz menemeni hepimiz çok seviyoruz. Yaz aylarında kan kırmızı domates ile yapılırsa lezzeti doruğa tırmanır. Bu meşhur yemeğin adı bazı bölgelerde “Melemen” olarak da bilinir. Ancak Türk Dil Kurumuna göre doğru yazımı “Menemen” şeklindedir. Soğanlı mı, soğansız mı yapılır sorusuyla sosyal medyada gündeme oturan menemen yemeği ilk ne zaman çıkmıştır ve adının kaynağı nedir?

Araştırmacı Oktay Özengin, menemenin ilk yapıldığı yerin İzmir’in meşhur ilçesi Menemen olduğunu söyler. Buna kanıt olarak, Türkiye’de ilk domates yetiştiren yerlerden birinin “Menemen” ilçesi olmasını gösterir. Türkiye’de ise resmi kayıtlarda 1900’lü yılların başında ilk kez Adana bölgesinde domates ekiminin yapıldığı yazmaktadır. İzmir’e geliş tarihi kesin bilinmemekle birlikte Ticaret ve Zahire Borsası kayıtlarından 1920’li yıllarda domatesin İzmir ve çevresinde yetiştirilmeye başlandığını söylemek mümkündür. İzmir’in ilçesi Menemen’de domatesin tarihçesi de İzmir ile aynı yıllara denk gelmektedir. 1927 yılında İzmir’de yayınlanan Hizmet Gazetesi’nde “Menemen’de ilk mahsul” başlığı ile domatesin yetiştirildiği duyurulmuştur.

Menemen yemeği ilk kez mübadele ile Menemen ilçesine gelen Girit Türkleri tarafından yapılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, Menemen ilçesinin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalıymış. Özellikle zorunlu göçe tabi tutulan Rumlardan kalan verimli ve boş araziler, mübadele ile Menemen ilçesine göç eden Türklere paylaştırılırmış. Bunların başında Girit Türkleri gelmekteydi. Giritli göçmenlerle komşu olan Menemenliler, yavaş yavaş onların kültürleri ve Girit mutfağı ile tanışmışlardı. Giritli Türkler, yemeklerinde çoğunlukla dağlardan topladıkları otları kullanmaktaydılar. Bu otları suda haşladıktan sonra üzerine zeytinyağı dökerek ya da yumurta kırarak yerlermiş.

Ot yemeklerini Menemenlilere öğreten Giritli Türkler, Menemenlilerden içinde bolca domates, biraz patates ve et olan “Etli Domates” güveç yemeğini öğrenmişlerdi. Giritli Türkler ekonomik şartlar yüzünden bu yemeğin malzemelerini değiştirdiler. Etin yerine yumurta, patates yerine de soğan koyarak “Yumurtalı Domates” yemeğini ortaya çıkardılar. Zamanla bu yemek ilçenin en sevilen yemeği olmuştur. 1930’lu yıllardan itibaren de, Menemen ilçesinden başlayarak lokantalara girmiş ve zamanla ülkemizin en sevilen yemeklerinden biri olmuştur.